Μουσείο Καλαθοπλεκτικής των Ρωμά: Το Μοναδικό στην Ευρώπη μιας ξεχασμένης τέχνης

Ένα Μουσείο μοναδικό στο είδος του για την παραδοσιακή τέχνη της καλαθοπλεκτικής βρίσκεται στον οικισμό Θρυλόριο του δήμου Κομοτηνής.

Πρόκειται για το «Μουσείο Καλαθοπλεκτικής των Ρωμά», το οποίο ιδρύθηκε τον Φλεβάρη του 1995. Ένα εθνογραφικό-τεχνολογικό μουσείο για μία από τις πλέον χαρακτηριστικές παραδοσιακές τέχνες που άνθησε στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης από τους Ρωμά, που περιφέρονταν μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας και μέχρι τη δεκαετία του 1960 έπλεκαν δεκάδες χιλιάδες καλάθια.

Ένας υπέροχος πολιτιστικός θησαυρός με εκατοντάδες σπάνια και μοναδικά καλάθια από την Ελλάδα, τη Χερσόνησο του Αίμου και από άλλες ηπείρους.

Η εξέλιξη της πανάρχαιας τέχνης της καλαθοπλεκτικής στις βαλκανικές χώρες ξεδιπλώνεται σ’ αυτό το εξαιρετικής ομορφιάς Μουσείο, το οποίο είναι και μοναδικό για το θεματικό του αντικείμενο τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη.

Ιδρυτής και ψυχή του ιδιαίτερου αυτού Μουσείου είναι ο Αντώνης Λιάπης που εδώ και τριάντα χρόνια ασχολείται με σεβασμό και αγάπη με τη συλλογή καλαθιών από διάφορα σημεία του κόσμου.

Ο ίδιος ταξίδεψε αρκετά για να συγκεντρώσει καλάθια, έφτασε μέχρι τη Ρωσία, κάνοντας επίπονες αναζητήσεις  και πολύχρονη επιτόπια έρευνα  από χωριό σε χωριό και κυρίως στα τυφλά, χωρίς να γνωρίζει σε ποιες περιοχές θα εντοπίσει καλαθοπλέκτες. Στην κατοχή του βρίσκονται 1500 καλάθια, μέρος των οποίων- λόγω έλλειψης χώρου- περίπου 500 εκτίθενται στο Μουσείο, μαζί με άλλα αντικείμενα όπως πανέρια, βέργες, σκούπες, ψάθες, εργαλεία, μινιατούρες.

Καλάθια φτιαγμένα από τους Ρομά στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Τουρκία κατά κύριο λόγο, αλλά και από άλλες χώρες της Ευρώπης, μαρτυρούν την ιδιαίτερη σχέση της ομάδας αυτής με μια τέχνη, που φθίνει στην περιοχή της Θράκης. Η συλλογή καλύπτει όλα τα Βαλκάνια (Χερσόνησο του Αίμου) ενώ μπορεί να δει κανείς καλάθια κατασκευασμένα κι από άλλους πληθυσμούς από χώρες όπως Αίγυπτος, Λίβανος, Αρμενία, Συρία, Αργεντινή, Ινδία.

Στόχος του μουσείου είναι η διάσωση της τέχνης των Ρωμά

Πέρα από τη διάσωση και ανάδειξη της τσιγγάνικης καλαθοπλεκτικής τέχνης το Μουσείο επιδιώκει τη βελτίωσης της αυτο-εικόνας και αυτο-εκτίμησης του πληθυσμού τους και παράλληλα την ανάπτυξη της ευαισθησίας της υπόλοιπης κοινωνίας, σε θέματα προστασίας της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο κινήθηκαν και δημιούργησαν επί αιώνες.

Στο μουσείο ο επισκέπτης θα συναντήσει καλάθια πλεγμένα από διαφορετικά υλικά και τρόπους πλέξης. Κυρίαρχα υλικά στα νεότερα χρόνια παραμένουν το καλάμι και η λυγαριά, ενώ στα αστικής χρήσης καλάθια κυριαρχεί η αποφλοιωμένη ιτιά, η οποία συνδυάζει ευκαμψία και αισθητική.

Παλαιότερα οι αγροτικές εργασίες επέβαλαν τη χρήση πιο ανθεκτικών υλικών όπως η αγριακακία ή η κρανιά. Οι Πόντιοι αλλά και οι Πομάκοι, ως ορεινοί πληθυσμοί, χρησιμοποίησαν περισσότερο το ξύλο της φουντουκιάς (σχισμένο σε ταινίες) το οποίο είναι εξαιρετικά ανθεκτικό. Η καλλιτεχνική δημιουργία των ανατολικοθρακών έδωσε ωραιότατα δείγματα με καλάθια οικιακής χρήσης από καλαμποκόφυλλο.

Ο επισκέπτης θα δει τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούσαν οι καλαθάδες μεταξύ των οποίων καλάμια, λυγαριές, ιτιές αλλά και τα εργαλεία τους όπως ο αλουμινένιος διαιρέτης λαξευμένος σε τόρνο, μια τεχνολογική καινοτομία ευρηματικών καλαθοποιών.

Αίσθηση προκαλεί και η παραδοσιακή τσιγγάνικη ψάθα που είναι ανηρτημένη στον τοίχο με απεικόνιση σκηνής από παζάρι της οθωμανικής Θεσσαλονίκης (18ος αι.), όπου οι έμποροι πουλούν τα προϊόντα τους μέσα σε καλάθια της εποχής.

Από τα εκθέματα δε θα μπορούσε να λείπει το καπνοκάλαθο -το χαρακτηριστικότερο καλάθι της Θράκης μιας και η περιοχή ήταν συνδεδεμένη με τα καπνά.

Το μικρότερο καλάθι του κόσμου και το καλάθι της τύχης

Έργα τέχνης αξεπέραστης ομορφιάς και τεχνικής αποτελούν όλα όσα εκτίθενται. Το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό των επισκεπτών του Μουσείου προκαλούν το μικρότερο καλάθι στον κόσμο (κατασκευασμένο από βέργα ιτιάς- ύψους 7 χιλιοστών του μέτρου), το θεραπευτικό καλάθι των Ρωμά ( από βέργα κόκκινης ιτιάς, η οποία θεωρούσαν ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες και όχι άδικα αφού στην πραγματικότητα η ιτιά είναι η βασική πηγή του σαλικυλικού οξέος, το οποίο ήταν ο πρόδρομος της φυσικής ασπιρίνης) και το καλάθι της τύχης (οι επισκέπτες μπορούν να γράψουν και  να ρίξουν μέσα σ’ αυτό τις ευχές τους και κάθε χρόνο στις 6 Μαίου που είναι η μεγάλη γιορτή των Ρωμά, το Εντερλέζι, αυτές θα παραμείνουν ολονυχτίς-σύμφωνα με το έθιμα τους- στην ύπαιθρο, κάτω από το φως των αστεριών).

Υπέροχα κομψοτεχνήματα συμπληρώνουν τη συλλογή με απίστευτη συμμετρία, όλα φτιαγμένα στο χέρι και δουλεμένα στη λεπτομέρεια Καπέλα, ψάθινες τσάντες, βαλίτσες, σπάνια πλεκτά μελισσοκόφινα, έργα αξεπέραστης πλεκτικής τέχνης (κοσμηματοθήκη, ανθοδοχείο) και πολλά άλλα.

Η επέλαση των κινέζικων και το οικολογικό μήνυμα του Μουσείου

Ένα ζωντανό μουσείο για μια ζωντανή τέχνη, η οποία παρά τις δυσκολίες συνεχίζει και επιβιώνει. «Κάνουμε ότι μπορούμε για να προσθέσουμε έναν κόκκο στην προσπάθεια για να σωθεί αυτή η παραδοσιακή τέχνη του ελληνικού χώρου» τονίζει ο κ. Λιάπης. Μιας τέχνης με δύσκολη τεχνική που προϋποθέτει μεγάλο σωματικό κόπο από το μικρό μέχρι το μεγάλο καλάθι. Αμιγώς επαγγελματίες καλαθάδες δεν υπάρχουν στην Ελλάδα ενώ αθροιστικά δεν ξεπερνάνε τους 200 εκείνοι που έχουν ημιεπαγγελματική σχέση.

Η τροχιά παρακμής της καλαθοπλεκτικής οφείλεται άλλωστε και στην εμφάνιση του πλαστικού, καθώς και τη μεταβολή των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών στις περασμένες δεκαετίες.

«Μετά την εισβολή των κινέζικων καλαθιών υποχώρησε η καλαθοπλεκτική των τσιγγάνων καθώς οι περισσότεροι καταναλωτές προτιμούν τα κινέζικα μιας και είναι πιο φθηνά». Αυτή είναι βέβαια η μια όψη του νομίσματος γιατί η άλλη όψη, όπως μας εξηγεί ο κ. Λιάπης, είναι ότι «τα κινέζικα δεν έχουν την αντοχή που έχουν τα τσιγγάνικα, δεν είναι καθόλου ανθεκτικά, απλά επειδή οι βέργες που χρησιμοποιούν είναι πιο λεπτές δίνουν πιο όμορφα σχήματα και οπότε οι καταναλωτές προτιμούν εκείνα». Εξηγώντας τις διαφορές με τα άλλα καλάθια, τονίζει ότι τα τσιγγάνικα έχουν μέσα τους όλη της οσμή και την ομορφιά της θρακικής φύσης. «Πιστεύω ότι θα αναστραφεί αυτή η ροπή γιατί οι κινέζικες βέργες συνήθως είναι εμποτισμένες μέσα σε τοξικά βερνίκια κι ενώ νομίζει κανείς ότι έχει ένα οικολογικό προϊόν στο σπίτι του στην ουσία έχει μια μικρή τοξική βόμβα». 

Παράλληλα το μουσείο στέλνει το δικό του οικολογικό μήνυμα άλλωστε το καλάθι είναι το πιο οικολογικό κομμάτι του οικιακού εξοπλισμού. «Το καλάθι, ως το κατεξοχήν οικολογικό προϊόν μεταφοράς-αποθήκευσης, οφείλει να κερδίσει το χώρο που του ανήκει σε μια κοινωνία με οικολογική ευαισθησία και ανησυχίες για το μέλλον του φυσικού περιβάλλοντος, το οποίο υποβαθμίζεται».

Μια μοναδική εμπειρία η επίσκεψη στο Μουσείο!

Η επίσκεψη στο Μουσείο είναι μια μοναδική εμπειρία, ένα διαχρονικό πανόραμα της καλαθοπλεκτικής τέχνης των ανθρωπίνων κοινωνιών.

Η απόσταση του Μουσείου από το κέντρο της Κομοτηνής είναι 9 χλμ, αλλά η πρόσβαση είναι εξαιρετικά εύκολη και γρήγορη (10 λεπτά με αυτοκίνητο), καθώς δεν υπάρχει καμία δαιδαλώδης διαδρομή.

Για αναλυτικές πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Μουσείου: www.romagr.gr ή επικοινωνήστε στο τηλέφωνο 6977585844 

Μπάμπης Καλπάνης 

Δημοσιεύτηκε στην Kulturosupa:

www.kulturosupa.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=9759:kaathoplastiki&catid=115&Itemid=213