Aνάμεσα στην ειρωνεία και την τραγική σοβαρότητα, με μια ποίηση έμπλεη από το στίγμα του Πλάτωνα, του Αρχίλοχου, αλλά και του Μπουρντιέ και του Μπρεχτ ο Τίτος Πατρίκιος σμίλεψε την ποιητική του τέχνη και την αριστερή παιδεία του. Με τον Μαρξ να του κρατάει συντροφιά, τα βιώματα της κομματικής στράτευσης, της Αντίστασης και της εξορίας, την κοσμοπολίτικη παιδεία από τα ταξίδια του, από τη δουλειά του και την αγάπη για τη γνώση...
Πήγαινε στο Γυμνάσιο όταν ξεκίνησε να γράφει ποιήματα. Σήμερα, 74 χρόνων πια, με πλούσια ποιητική και πεζογραφική παραγωγή στο ενεργητικό του, μιλάει για τα υλικά της ποίησης, τις ιδέες και τις λέξεις...
Εμείς τον συναντήσαμε στην Καβάλα, κατά τη διάρκεια του 5ου Συμποσίου Μεσογειακής Ποίησης, στο οποίο μας εξέπληξε απαγγέλλοντας για πρώτη φορά δημόσια αδημοσίευτα ποιήματά του.
ΠτΘ: κ. Πατρίκιε, συμμετείχατε στο 5ο Συμπόσιο Μεσογειακής Ποίησης ως πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής και Σύμβουλος Προγράμματος, αλλά και με την ιδιότητα του ποιητή, κάνοντας μια ευχάριστη έκπληξη στο κοινό, μια και το όνομά σας δεν περιλαμβάνονταν στο φετινό πρόγραμμα. Ποια η γνώμη σας για το Συμπόσιο;
Τ.Π.: Πιστεύω ότι οι άνθρωποι του Συνδέσμου Φίλων, Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας, μια ομάδα από άνδρες και γυναίκες που ενδιαφέρονται με πάθος για την ποίηση και για την λογοτεχνία και την τέχνη γενικότερα, έχουν κάνει ένα πραγματικό κατόρθωμα. Όχι απλώς ξεκίνησαν αυτή τη συνάντηση ποιητών της Μεσογείου, αλλά έχουν κατορθώσει να΄ χουν φτάσει στην 5η του διοργάνωση και, αν κάτι λείπει στον τόπο μας, δεν είναι απλώς οι πρωτοβουλίες, αλλά η συνέχεια αυτών των πρωτοβουλιών. Από εκεί και πέρα, αυτές οι συναντήσεις πιστεύω ότι έχουν πολύ μεγάλη σημασία, διότι πρώτον φέρνουν σε επαφή μεταξύ τους τους ανθρώπους των διαφόρων τεχνών, που πολλές φορές λειτουργούν χωριστά. Μέσω του συμποσίου έρχονται σε επαφή οι ποιητές με τους ηθοποιούς, τους μουσικούς και τους ζωγράφους, ανταλλάσσουν τις ιδέες τους και βγαίνουν από την απομόνωση, στην οποία καμιά φορά βρισκόμαστε. Δεύτερον, επικοινωνούν οι άνθρωποι της τέχνης με το ίδιο το κοινό, το οποίο συζητάει, παρεμβαίνει και αισθάνεται πια κανείς ότι δεν είναι αυτός, ο οποίος ομιλεί από καθέδρας και ο άλλος είναι ένας απλός ακροατής, αλλά η ομιλία γίνεται συνομιλία, γίνεται διάλογος. Εγώ προσωπικά τις τρεις μέρες που είμαι στην Καβάλα αισθάνομαι ότι πραγματικά επικοινωνώ και συνδιαλέγομαι, άρα ένα άλλο πρόβλημα είναι να αποφύγουμε τους μονολόγους. Ένα τρίτο στοιχείο είναι ότι οι ξένοι που έρχονται εδώ γνωρίζουν την Ελλάδα και ειδικότερα τη Βόρεια Ελλάδα, την Καβάλα, ενθουσιάζονται, την αγαπούν και, ακόμα σημαντικότερο, όταν επιστρέφουν στους τόπους τους μιλάνε και διαφημίζουν και την Καβάλα και τη Βόρεια Ελλάδα. Από αυτή την άποψη τα έξοδα που γίνονται, γιατί πάντα χωρίς κάποια έξοδα δεν μπορούν να γίνουν τέτοιες εκδηλώσεις, είναι πολύ πιο αποδοτικά από ό,τι αν αυτά τα χρήματα τα διέθετε κανείς σε μια διαφήμιση, σε μια συμβατική προβολή. Εγώ μπορώ να το επιβεβαιώσω προσωπικά, γιατί καθώς έχω κληθεί σε διάφορες ποιητικές συναντήσεις στο εξωτερικό, ακούω ακόμη τους ανθρώπους ύστερα από χρόνια να μιλάνε για τη συνάντηση της Καβάλας. Και όταν μιλάμε για την φιλία των λαών πρέπει να το βλέπουμε σαν κάτι συγκεκριμένο και όχι σαν κάτι αφηρημένο, οι φιλίες δημιουργούνται με την γνωριμία και την συνεπαφή. Τι άλλο χρειαζόμαστε λοιπόν;
Τη συνέχεια αρχικά, να μη διακοπεί η ωραία αυτή πρωτοβουλία. Οι ποιητές της Μεσογείου μπορούν να δημιουργήσουν ένα δίκτυο ειρήνης και φιλίας, με τον όρο να συναντιούνται πιο συχνά και με το σκεπτικό ότι μια προσπάθεια σαν και αυτή δε θα γίνει πολιτικό κίνημα, όπως παλιότερα, αλλά θα διατηρεί την αυθυπαρξία της ως έκφραση τέχνης.
ΠτΘ: Το έχει αποδείξει, άλλωστε, το Συμπόσιο, ότι μπορεί μέσω της ποίησης να ενώσει τους ποιητές της Μεσογείου και να συμβάλει στη γεφύρωση της φιλίας μεταξύ τους…
Τ.Π.: Ακριβώς! Και χρειάζεται η προσπάθεια αυτή να μη σταματήσει, γιατί πολλές φορές βλέπουμε ότι ξεκινάει κάτι και στην πορεία του δεν συνεχίζεται. Εγώ εύχομαι με όλη μου την καρδιά στους ανθρώπους της Καβάλας να συνεχίσουν και να δώσουν ακόμη μεγαλύτερη διάσταση σ΄αυτήν την ωραία εκδήλωση.
ΠτΘ: Εσείς κ. Πατρίκιε, πώς βλέπετε την πορεία του Συμποσίου;
Τ.Π.: Αυτήν τη στιγμή νομίζω ότι είναι το μοναδικό σε όλη την Ελλάδα με τέτοια εμβέλεια και με τέτοια απήχηση. Δεν έχω έρθει σε όλες τις διοργανώσεις, αλλά επειδή ήρθα και την προηγούμενη φορά, πριν δύο χρόνια, βρίσκω τη φετινή διοργάνωση ακόμα πιο ουσιαστική, ακόμα πιο βελτιωμένο τον μαγικό χώρο του Ιμαρέτ, βλέπω και την ευχαρίστηση των ανθρώπων, η οποία είναι πραγματικά αισθητή.
ΠτΘ: Πιστεύετε ότι μπορούν να αλλάξουν κάποια πράγματα που θα συμβάλλουν στη βελτίωση του Συμποσίου;
Τ.Π.: Όλα μπορούν να γίνουν καλύτερα, αλλά καμιά φορά το καλύτερο γίνεται ο εχθρός του καλού. Ας εξασφαλίσουμε, λοιπόν, το καλό και ας ελπίζουμε στο καλύτερο.
ΠτΘ: Να περάσουμε και σε κάτι άλλο, στην ποίηση. Γιατί γράφετε, τι σας δίνει η ποίηση;
Τ.Π.: Μου δίνει ευχαρίστηση, διότι αν κάνουμε πράγματα που δε μας ευχαριστούν, δε τα κάνουμε καλά. Κατά δεύτερο λόγο, είναι η ίδια η ποίηση και γενικά η ενασχόληση με την τέχνη, και όχι μόνο με τις καθιερωμένες τέχνες - γιατί τέχνη είναι και αυτή του μαραγκού, του ηλεκτρολόγου, του χτίστη. Όταν την τέχνη σου την κάνεις για να φέρεις ένα αποτέλεσμα που ευχαριστεί όχι μόνο εσένα, αλλά και εκείνον που θα τη δει, τότε λες πως άξιζε τον κόπο. Από αυτήν την άποψη ευχαρίστηση δίνει και η τέχνη της ποίησης, από την ώρα που καταφέρνει να συναρμολογήσει τις λέξεις μ΄ έναν τέτοιο τρόπο, που να δώσει στον άλλον την αίσθηση πραγμάτων, τα οποία πολλές φορές τα έχει μέσα του, αλλά δεν τα΄ χει νετάρει, όπως θα΄ λέγε ένας φωτογράφος. Γιατί αυτό κάνει η τέχνη, η ποίηση, δεν δημιουργεί καινούργια πράγματα, αλλά ξεκαθαρίζει τα πράγματα που όλοι έχουμε μέσα μας. Ένα πετυχημένο ποίημα είναι όταν ο άνθρωπος που το διαβάζει, που το ακούει, λέει «κοίτα να δεις έτσι ένιωσα, έτσι ένιωθα και εγώ». Κάθε ενασχόληση με την ποίηση, τη μουσική, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία, με την τέχνη γενικότερα, είναι μια ενασχόληση που σου δίνει αυτή τη διπλή απόλαυση. Κι εσύ αισθάνεσαι με τον εαυτό σου συνεπής και αρτιωμένος, αλλά ακόμα περισσότερο αισθάνεσαι ότι είσαι ένα ζωντανό μέλος μιας κοινωνίας και μιας κοινότητας, από την οποία και παίρνεις και δίνεις.
Γιατί πολλές φορές νομίζουμε ότι μόνο έχουμε να πάρουμε και άλλες φορές κάνουμε τους αλτρουιστές και λέμε πως μόνο έχουμε να δώσουμε. Για να γράψεις ένα ποίημα πρέπει να παρατηρείς τη ζωή, να συμμετέχεις στη ζωή, να συγκρούεσαι μέσα στη ζωή και από την άλλη μεριά να αισθάνεται ότι κάτι αντιπροσφέρεις.
ΠτΘ: Πως διακρίνουμε σήμερα την ποίηση, κύριε Πατρίκιε;
Τ.Π.: Όταν φέρνεις έναν χτίστη να κτίσει κάτι, ο ένας κάνει έναν τοίχο που λες ότι είναι καλός, ο άλλος κάνει έναν τοίχο, ο οποίος μπορεί και να πέσει με το πρώτο τράνταγμα. Αλλά το μεγαλύτερο κριτήριο τελικά είναι ο χρόνος. Όπως ένα σπίτι αντέχει και ένα άλλο δεν αντέχει ή όπως ένα σπίτι αντέχει στον σεισμό και ένα δεν αντέχει και καταρρέει, το ίδιο ισχύει και με την τέχνη. Πολλές φορές πράγματα, τα οποία άρεσαν και φάνηκαν φανταχτερά, με την πρώτη αλλαγή των πραγμάτων, με το πρώτο τράνταγμα της ζωής καταρρέουν. Και άλλα, που δεν έδειχναν από την αρχή ότι μπορούν να σταθούν και να επιβιώσουν, επιβιώνουν. Αν, όμως, είχαμε βρει εξαρχής την μαγική συνταγή να γράφουμε ποιήματα και πεζογραφήματα, τα οποία θα επιβιώσουν στο χρόνο, τότε όλοι θα γράφουμε αριστουργήματα. Κανείς όμως ευτυχώς δεν έχει βρει αυτή την συνταγή.
ΠτΘ: Αντέχει, λοιπόν, η ποίηση στις μέρες μας;
Τ.Π.: Αντέχει η ποίηση που έχει περάσει τη δοκιμασία του χρόνου. Οι σημαντικοί και οι μεγάλοι ποιητές της προηγούμενης γενιάς, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Εμπειρίκος, ο Βρεττάκος σήμερα αντέχουν, έχουν περάσει τη δοκιμασία του χρόνου. Εμείς, η δική μου γενιά - και βάζω μέσα και εμένα - θα δείξει αν θα αντέξουμε. Και από εκεί και πέρα, όταν αντέχει ένας ποιητής δε σημαίνει ότι αντέχει με το σύνολο του έργου του. Και δέκα στίχοι ενός ποιητή όταν μένουν, σημαίνει ότι αυτός ο ποιητής άντεξε και είναι σημαντικός. Από τον Αρχίλοχο και την Σαπφώ λίγοι στίχοι άντεξαν όλη αυτήν τη θεομηνία του χρόνου, αλλά αυτοί που άντεξαν τους κάνουν πάρα πολύ μεγάλους ποιητές. Το τι θα αντέξει λοιπόν θα φανεί, θα κριθεί, αλλά από την άλλη μεριά έχουμε ανάγκη μέσα στο παρόν να επικοινωνούμε, να κρίνουμε τα πράγματα και να δεχόμαστε να κρινόμαστε και εμείς οι ίδιοι.
ΠτΘ: Κριτήριο, λοιπόν, κατά τη γνώμη σας αποτελεί ο χρόνος…
Τ.Π.: Ο χρόνος…αλλά ο παρών χρόνος, όχι ο μελλοντικός. Και ο παρών χρόνος είναι ένας χρόνος με αντιθέσεις, με συγκρούσεις, με τριβές και επικοινωνία…
Πολλές φορές με δυσαρεστεί πάρα πολύ όταν κάτι που φτιάχνουμε δεν αρέσει, αλλά πρέπει και αυτό να το αντέξουμε, πρέπει να δεχτούμε και την αρνητική αντίδραση των άλλων, δε μπορεί όλα να μας έρχονται όπως τα θέλουμε.
ΠτΘ: Είναι αλήθεια ότι η πορεία του ποιητή είναι μοναχική;
Τ.Π.: Η μοναχική πορεία είναι κυρίως την ώρα που γράφεις, την ώρα που πρέπει να συγκεντρωθείς. Αλλά, αν έχεις μια εντελώς μοναχική πορεία μέσα στη ζωή, αμφιβάλλω αν μπορείς να έχεις τα βιώματα και τις εμπειρίες που σου επιτρέπουν να τα αποτυπώσεις. Δεν υπήρξαν σημαντικοί δημιουργοί, οι οποίοι δεν είχαν μεγάλη και βαθιά επαφή με τη ζωή. Οι εκτός γραψίματος μοναχικές πορείες για μένα μπορεί να είναι και πολύ αρνητικές.
ΠτΘ: Έχετε δηλώσει ότι η σκέψη του Μαρξ τροφοδοτεί πάντα και τη δική σας…
Τ.Π.: Είναι μια πολύ μεγάλη και βαθιά σκέψη που αναστάτωσε την εποχή μας, αλλά, όπως κάθε μεγάλη σκέψη, όπως κάθε μεγάλος στοχαστής, εκ των υστέρων χρειάζεται και αυτόν τον ίδιο να τον βλέπεις κριτικά. Γιατί αν τον βλέπεις θρησκευτικά, αν το αποδέχεσαι σαν την απόλυτη αλήθεια, τότε τον καταστρέφεις. Ο ίδιος ο Μαρξ είχε πει ότι κάνει κριτική της κοινωνίας, δεν εξήγγειλε κάποιον απόλυτο κανόνα. Αυτήν, λοιπόν, την κριτική πρέπει να την έχουμε απέναντι στους ίδιους τους μεγάλους στοχαστές, την κριτική απέναντι στην ίδια τη ζωή, γιατί χωρίς κρίσεις απέναντι στη ζωή, όπως και στην ποίηση και στην τέχνη και στον εαυτό μας, δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε ένα βήμα παραπέρα, θα βυθιστούμε στην αυταρέσκεια και στην αυτοϊκανοποίηση.
ΠτΘ: Μπορούμε ακόμα να αντλούμε από τον Μαρξ;
Τ.Π.: Σε ό,τι αφορά την κριτική που άσκησε στη φιλοσοφία, στην κοινωνία, στην οικονομία της εποχής του, μπορούμε να αντλήσουμε τα πιο πλούσια και τα πιο εμπνευστικά πράγματα. Σε ό,τι αφορά τις πολιτικές του αναλύσεις και προβλέψεις, βλέπουμε ότι και ο ίδιος οδηγήθηκε σε αδιέξοδα. Και πολλές φορές οδήγησε και άλλους σε αδιέξοδα. Μπορούμε να αντλούμε, λοιπόν, εφόσον είμαστε σε διάλογο μαζί του και πολλές φορές και σε αντίλογο, ότι δε θα παίρνουμε οτιδήποτε ως θέσφατο και έπειτα, όπως όλοι οι μεγάλοι δημιουργοί στη λογοτεχνία, στη τέχνη, στη φιλοσοφία και στην πολιτική, δεν έφτιαξαν ένα ενιαίο σύστημα. Στην πορεία της ζωής τους έχουν δει πολλά πράγματα, τα οποία συγκρούονται και μεταξύ τους. Έτσι, είναι άλλα τα νεανικά γραπτά του Μαρξ, άλλα της ωριμότητας, άλλα των γηρατειών του. Πρέπει, λοιπόν, όλα να τα βλέπουμε μέσα στην κίνησή τους, μέσα στην ροή τους. Άλλωστε, ο πρώτος που το είπε αυτό με μια φράση - που την βλέπουμε και στα σταυρόλεξα και έχει λιγάκι εκχυδαϊστεί - αλλά είναι πιο αληθινή, είναι ο Ηράκλειτος, όταν είπε τα «πάντα ρει».
ΠτΘ: Βασικό στοιχείο για την ποίηση και για τη λογοτεχνία γενικότερα, είναι η ενδοσκόπηση, κύριε Πατρίκιε;
Τ.Π.: Ναι. Ο μεγάλος όμως κίνδυνος είναι από καλοήθης, να γίνει κακοήθης, και να μεταλλαγεί σε εσωστρέφεια. Άλλο να ανακαλύπτεις τον εαυτό σου και άλλα να κλείνεσαι σ΄ αυτόν και να ναρκισσεύεσαι. Για μένα, το ιδανικό είναι η ενδοσκόπηση που στρέφεται προς τα έξω. Η εξωστρεφής ενδοσκόπηση. Εάν, λοιπόν, ένα βιβλίο είναι «καλό», χειραφετείται από τον συγγραφέα του και λειτουργεί ανεξάρτητα από τις επιθυμίες και τις προθέσεις του. Εάν, όμως, ταυτίζεται με τον συγγραφέα του και δεν αποτελεί παρά σκέτη αποτύπωση του «εγώ» του, τότε είναι «κακό».
ΠτΘ: Τελειώνοντας, θα ήθελα να μου πείτε ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σας έρχεται στο μυαλό, όταν ακούτε τη λέξη «ποίηση»;
Τ.Π.: Είναι η αρχική της σημασία, το ποιείν, το πράττειν, ότι η ποίηση δεν είναι μόνο ένα αφηρημένο πράγμα, είναι και μια κατασκευή, μια δημιουργία.
Είναι το φτιάξιμο κι ενός υλικού αντικειμένου, που είναι το ποίημα, το οποίο όμως ενσωματώνεται στη μνήμη σου και σε συνοδεύει. Και τα μεγάλα ποιήματα είναι αυτά που μας ακολουθούν μέσα στη μνήμη.
ΠτΘ: Κύριε Πατρίκιε, σας ευχαριστούμε πολύ και ελπίζουμε να μας χαρίσετε σύντομα τη νέα σας ποιητική συλλογή.
Τ.Π.: Το ελπίζω. Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Μπάμπης Καλπάνης
Δημοσιεύτηκε στις 11-09-2002 στον "Παρατηρητή της Θράκης"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου